Lis Tomasz Co z_ta_Polska_by_adam xyz
11. May Karol Smierc Judasza
DROGA DO PRZYSZĹOĹCI Jan PaweĹ II
Fetzer Amy J. Wspomnienie pocaśÂunku
006. Brown Sandra Ucieczka do edenu (inny tytuśÂ ZwycićÂśźyć mimo wszystko)
Janice Kaiser Dramat w Hollywood
Anne Cain Pawprints 1 Pawprints
Arundhati Roy Bóg rzeczy maśÂych
London, Jack Crucero del Snark
00000261 Platon Timaios
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
sprawcy małej wojny domowej, było daleko do prawdziwych królewiąt. Fronton
kościoła Zwiętych Piotra i Pawła, wzniesiony przez Paców w Wilnie w wieku XVII,
został skomponowany w sposób pomysłowy i naprawdę symboliczny. Hetman Michał
Pac, z typową dla epoki pyszną pokorą, kazał się pochować pod głównym progiem
świątyni, na którym legł napis: "Hic iacet peccator". Nad drzwiami widniały
złote litery słów: "Regina Pacis funda nos in pace". Nie umiejący po łacinie
ludek musiał mniemać, że to nazwisko rodu fundatorów trafiło aż tak wysoko. I
nie zdumiewał się pewnie ani trochę, że jeszcze wyżej jest już tylko posąg Matki
Bożej i krzyż. Wierny obraz porządków, panujących w społeczności i państwie. Jan
Klemens Branicki herbu Gryf był w XVIII wieku panem na Białymstoku. A jego -
Branickiego - panem był właściwie sam tylko Pan Bóg. Nie przesadził magnat,
który kazał wystawić kapliczkę na brzegu rzeki i napisać na ścianie: "W tym
miejscu Pan pana od śmierci wybawił. Z wdzięczności pan Panu ten pomnik
wystawił". Trzeba przytoczyć fragment "Popiołów" Stefana %7łeromskiego. Mówi
książę Gintułt o dniach swej młodości, czyli o wczesnej epoce rządów Stanisława
Augusta: "- Toż pamiętam aż do tej chwili sejmiki. Sejmiki! - powtórzył głosem
najbardziej zjadliwym, jaki tylko może być. - Mój ojciec... kandydował.
Wyszedłem był wówczas ze szkoły i na owe sprawy patrzałem ze czcią, jako na
rzeczy święte. Towarzyszyłem ojcu. Pomnę, gdyśmy przejeżdżali obok podmiejskiego
błonia, gdzie mieściło się obozowisko panów braci równych wojewodzie... Nigdy
nie wyjdą z mej pamięci owe namioty na drągach, okrytych brudnymi płachtami,
budy z gałęzi, żerdzi i darniny, gorejące ogniska, gdzie zarzynano woły naszego
kontrkandydata i pieczono ćwierci na rożnach. Beczki piwa i miodu, kufy gorzałki
- cha, cha! - stały tu i ówdzie, a dokoła nich taczała się z garnkami, ze
szklankami, z dzbankami i skorupami w ręku istna horda tatarska, zwana partią
naszego antagonisty. Chude szkapska wałęsały się tu i ówdzie, łudząc do reszty,
że się jest w obozowisku kipczackim. Panowie bracia w kapotach, opończach,
burkach, w butach wysmarowanych dziegciem albo i bez butów, ujrzawszy nas
jadących, poczęli coś wniebogłosy ryczeć i wyrywać z pochew szable. Tegoż dnia
wzięli się do rabunku sklepów żydowskich, do wybijania szyb, odrywania
okiennic..." Na to Piotr Olbromski: "- Po cóż to wskrzeszasz, mości książę?...
w raj był waszym, magnackim. Sam to mówisz". Stefan I kazał ściąć Samuela
Zborowskiego, o czym wszyscy wiedzą. Roman %7łelewski przypomniał nam w "Słowniku
Biograficznym", że za napad zbrojny koło Wąsoszy, zabójstwo i spalenie zwłok
zamordowanego to samo spotkało wówczas innego senatora, kasztelana Andrzeja
Iłowskiego. Od tej pory najwyższy wymiar kary dla wielkich z historii naszej
znikł. Magnat nie miał prawa do szyi szlacheckiej, lecz przewertujmy tylko
pamiętniki Matuszewicza i Zawiszy, a zaraz się przekonamy, że w praktyce bywało
inaczej. Podobno Maryna Mniszchówna kazała wbić na pal szlachcica, który jej
ubliżył. Zawisza na pewno ściął łeb szwagrowi, małemu szlachetce, macierz
Matuszewicza poleciła dać pewnemu panu bratu tyle batów, że nie wytrzymał.
Memuary pisują ludzie jako tako kulturalni. Aatwo sobie wyobrazić czyny takich,
co się nigdy nie pokalali inkaustem. Powróćmy na ulicę św. Jana w Wilnie, gdzie
orszak Sapiehów bodzie rapierami karetę Wiśniowieckich, mniemając, że jedzie w
niej pan Kociełł, kasztelan witebski zaledwie... I nie patrzmy na samą tylko
wschodnią połać państwa. Nasz znajomy z "Potopu", wojewoda kaliski Andrzej
Grudziński, bezkarnie zabił szlachcica, bo mu się zachciało jego żony. Obelgi,
razy - to było na porządku dziennym. Nawet Jerzy Ossoliński potrafił ordynarnie
znieważać posłów. "O wielmożni panowie! o ziemscy bogowie!" - wołał ksiądz Piotr
Skarga. Słuchając głosu kaznodziei, nie zapomnijmy jednak, że owi ziemscy
niebianie to byli urzędnicy państwowi. Tak jest, urzędnicy. Dożywotni,
nieusuwalni, nieodpowiedzialni, bezkarni. Godność hetmańska nie dawała miejsca w
senacie i każdy jej piastun zabiegał o tytuł wojewody lub kasztelana,
zapewniający tam "krzesło". Potęga hetmanów wyrosła wysoko ponad królewską,
stała się koszmarem politycznym. Lecz formalnie hetman był tylko urzędnikiem
wojskowym. Faktyczne prawo do władzy znalazło się u nas w rękach nielicznego
względnie grona osób wyposażonych w dozgonny i dziedziczny przywilej rządzenia i
wskutek tego - nieuchronną rzeczy koleją - zapatrzonych we własny komfort
życiowy. Historia nasza zapłaciła za to cenę przerażającą. I dalej płaci. W
Rosji carskiej istniało powiedzonko, brzmiące tak: zróbcie mnie dozorcą
skarbowego wróbla (kazionnogo worobia), a ja już przy nim całą rodzinę
przeżywię. Analogiczne polskie przysłowie powinno chyba mieć taką treść: dajcie
mi władzy na obwinięcie palca, a już ja nią całemu województwu dokuczę. W
ubiegłym stuleciu pewien rosyjski filozof ułożył listę wad, cechujących
poszczególne narodowości. Własnym rodakom był łaskaw przypisać chamstwo,
Francuzom pospolitość, Anglikom i Niemcom głupotę, a Polakom chełpliwość. Słabo
powiedziane! Trzeba mówić - pycha. Pierwsze miejsce w kościelnym wykazie
grzechów głównych. Powodzenie uderza Polakom do głowy. Woda sodowa to straszna
dla nich trucizna. Melchior Wańkowicz zastanawiał się kiedyś nad przedziwną
mentalnością urzędników angielskich, z których każdy dba o szybkie i sensowne
załatwianie spraw petentów. Doszedł do niosku, że ludzie ci dziedziczą obyczaje
po rozmaitych Wschodnio_ i Zachodnioindyjskich Kompaniach prywatnych, życiowo
zainteresowanych w jak najlepszej obsłudze klienteli. Polskie nawyki urzędnicze
wywodzą się niestety z wzorców nie kupieckich, nie państwowych i nie
szlacheckich nawet, lecz z magnackich. Każdy z naszych referentów (że już o
dyrektorach nie wspomnę, a wyżej spojrzeć się boję) chce być traktowany jak
starosta Mikołaj Potocki, któremu pewien ziemianin upadł do nóg, wołając
żałośnie: "Tyś jest Bóg w Trójcy jedyny, wez syna mojego do konwiktu!" I
postępować jak książę Jabłonowski, intelektualista i pisarz, który podczas uczt
we własnym zamku zasiadał do stołu osobno, w zamkniętym gabinecie, by się z
herbową hołotą nie mieszać. Tylko podczas toastów nieco drzwi uchylać pozwalał.
Od dawna istnieje u nas, składnik polskiej krwi stanowi swoista mistyka władzy.
Samouwielbienie każdego, kto ją sprawuje w minimalnym choćby zakresie.
Szczególnie trudno Polakom pojąć, że władza polityczna to tylko funkcjonariusz
społeczeństwa i nic więcej. Nasze, a nie inne dzieje znają światowy chyba rekord
nadużycia władzy. Mam na myśli postępowanie Aleksandra Wielopolskiego w roku
1862 i 1863. Zamiast spełnić słuszne żądania ogółu, zamiast skorzystać z jego
pojednawczych przeważnie nastrojów, margrabia postanowił oddać opornych w
rekruty. Wypuścił na własny naród upiora, który już i w Rosji ówczesnej złożony
został do grobu, przebity osikowym kołem. Wielopolski to istne wcielenie
polskich tradycji magnackich, wcale nie wrodzonych. Narodzonych w określonej
dobie historii. Zgodzę się bez sporu, jeśli mi kto powie, że nadużywanie władzy
to także anarchia. Protestuję tylko przeciwko kierowaniu oskarżeń pod
niewłaściwym adresem. W konfliktach między społeczeństwem a władzą nie zawsze
winowajcą jest społeczeństwo. Nie ma takiej reguły. Anarchia przemogła ongi w [ Pobierz całość w formacie PDF ]
